Қазіргі таңда әлеуметтік желілер – балалар мен жасөспірімдердің өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. TikTok, Instagram, YouTube сияқты платформалар уақыт өткізу мен қарым-қатынас құралы ретінде кеңінен қолданылады. Алайда мамандардың айтуынша, әлеуметтік желілердің шамадан тыс қолданылуы баланың психологиялық дамуына, денсаулығына және оқу үлгеріміне кері әсерін тигізіп отыр.
Психологиялық зияны
Психологтардың зерттеуінше, әлеуметтік желілерде көп уақыт өткізетін балалардың көңіл-күй тұрақсыздығы, өз-өзіне сенімсіздік, әлеуметтік оқшаулану белгілері жиі байқалады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) дерегі бойынша, 13–17 жас аралығындағы балалардың 38%-ы әлеуметтік желілердегі “салыстыру синдромына” ұшырайды, яғни өз өмірін басқалардың “жарқын” өмірімен салыстырып, салдарынан терең күйзеліске түседі. Сонымен қатар, кибербуллинг (интернеттегі қорлау) жағдайлары да артып келеді. Қазақстанда 2023 жылы жүргізілген зерттеу нәтижесіне сай, әрбір бесінші оқушы интернетте кемсіту немесе қорлау әрекетіне тап болған.
Денсаулыққа әсері
Ұзақ уақыт телефон экранына үңілу — көру қабілетінің нашарлауына, омыртқа мен мойын ауруларына, ұйқы режимінің бұзылуына алып келеді. Америкалық педиатрлар академиясының мәліметі бойынша, егер бала тәулігіне 3 сағаттан артық гаджет қолданса, ұйқы сапасы 60%-ға төмендейді. Сондай-ақ, смартфон сәулесінен шығатын көгілдір жарық мелатонин гормонының бөлінуін тежейді, бұл өз кезегінде ағзаның тынығу процесін бұзады.
Білім алуға әсері
Әлеуметтік желілер баланың білім алу қабілетін төмендетеді. Мысалы, Назарбаев университетінің 2023 жылғы зерттеуінде оқушылардың 72%-ы сабақ үстінде әлеуметтік желіні қолданатынын мойындаған. Нәтижесінде оқу үлгерімі төмендеп, есте сақтау қабілеті әлсіреген. Көп жағдайда балалар пайдалы ақпарат іздеуден гөрі, уақытын бейнежазба көруге немесе ойындарға жұмсайды. Бұл — цифрлық тәуелділікке әкелетін басты факторлардың бірі.
Қандай шаралар тиімді болады?
Ғалымдар мен педиатрлар ата-аналарға, төмендегідей ұсыныстар береді:
- Баланың смартфон көру уақытын шектеу (жас ерекшелігіне сай)
- Ұйықтар алдында экранды 1 сағат бұрын өшіру
- Цифрлық сауаттылықты мектеп бағдарламасына енгізу: қауіпсіздік, жеке ақпаратты сақтау, интернеттегі этиканы үйрету
- Кибербуллингті дер кезінде анықтау және алдын алу бойынша жұмыс жүргізу.
Әлеуметтік желілер — заман талабына сай технологиялық құрал, бірақ оны дұрыс пайдалана білу мәдениеті қалыптаспаған жағдайда, балалардың психикасы мен дамуына үлкен зиян тигізеді. Ата-аналар мен мұғалімдер баланың интернеттегі уақытын шектеу, пайдалы контент ұсыну және цифрлық сауаттылықты арттыру бағытында бірлесе әрекет етуі қажет. Баланың ең үлкен байлығы — оның денсаулығы мен жан дүниесінің тепе-теңдігі. Сол себепті әлеуметтік желілердің ықпалын бақылауда ұстау – бүгінгі қоғамның маңызды міндеті.
